Ήρα Κατσούδα: "Το να σκέφτομαι κωμικά είναι μία φυγή"

Γράφει ο  Βασίλης Τσερτσίδης

Η γνωστή κωμικός "stand up", Ήρα Κατσούδα, λίγες μέρες πριν εμφανιστεί στο Θέατρο Αμαλία για δύο "Μίνιμαλ"  παραστάσεις, (17 και 18 Φεβρουαρίου) συζήτησε μαζί μου σε μία εφ' όλης της ύλης τηλεφωνική κλήση για το τι την κάνει να ξεκαρδίζεται στο γέλιο, τις φευγαλέες σκέψεις της πάνω στη σκηνή και την σχεδόν θανάσιμη επίθεση που δέχτηκε από ένα... πατατάκι που της είχε κολλήσει στον λαιμό κατά τη διάρκεια ενός live. Ήρα, σε ευχαριστώ και πάλι για την όμορφη κουβέντα!

Πώς είσαι, Ήρα, πώς ήταν η μέρα σου;

Ήταν σαν... Δευτέρα! (γέλιο) 

Σαν Δευτέρα, ε; Γιατί έτσι; Σε στυλ "Blue Monday;"

Εεε, έπεσαν όλα μαζί, είχα κάτι δουλειές, έτρεχα, ασ'τα!

Τουλάχιστον είμαστε ένα βήμα πιο κοντά στη Παρασκευή! (γέλιο)

Ακριβώς! (γέλιο)

Ήρα, είναι η τρίτη σου "σόλο" παράσταση, η οποία μάλιστα συνεχίζεται για δεύτερη συνεχή χρονιά. Γιατί "μίνιμαλ", λοιπόν; Είναι ο μινιμαλισμός ένα ρεύμα που σε ακολουθεί στη ζωή σου;

Γενικά προσπαθώ να κρατάω αυτά που με ταλαιπωρούν σε ένα πιο "μίνιμαλ" επίπεδο, από εκεί και πέρα το "Μίνιμαλ", ως τίτλος παράστασης, ήταν ένας πολύ ειλικρινής τίτλος γιατί το "stand up comedy" είναι από τα πιο μίνιμαλ είδη, δεν έχει σκηνικά, δεν έχει κοστούμια. Ο κωμικός γράφει τα κείμενα, σκηνοθετεί τον εαυτό του, είναι ο ενδυματολόγος. Σίγουρα έχει να κάνει και με τη διάσπαση προσοχής που έχω, η οποία, ξέρεις, ξεκινάς να πεις κάτι πάρα πολύ απλό και γίνεται ένας βομβαρδισμός και σκέφτεσαι ο,τι να'ναι, οπότε ξεκινάς για μίνιμαλ και γίνεται "κιτσομπαρόκ το κεφάλι σου μέσα". Για όλους, λοιπόν, αυτούς τους λόγους, κάπως μου ταίριαξε το "Μίνιμαλ".

Άρα, μήπως επειδή -για να το δούμε και λίγο αντίστροφα- ακριβώς είναι "μίνιμαλ", υπάρχει ταυτόχρονα και ο "χώρος" να συμβούν πολλά, να μιλήσουμε για "μάξιμαλ";

Συνήθως δεν χρειάζεται να υπάρξει "χώρος", θέλω να πω ότι αυτό είναι σχετικό, το τι είναι χώρος για τον καθένα και πώς το αντιλαμβάνεται είναι πολύ διαφορετικό. Το να αρχίσει να γίνεται μία σκέψη ή μία κατάσταση ή μία διαδικασία πολύπλοκη, ενώ μπορεί να γίνει πολύ πιο εύκολη, νομίζω πως είναι και γνώρισμα των καιρών και γνώρισμα της ψυχολογίας μας σαν όντα, έχουμε μία τάση να τα κάνουμε όλα πιο πολύπλοκα. Τις φορές που προσπαθώ να το αποδομήσω, ο,τι κι αν είναι αυτό, για να το βάλω σε κουτάκια και να πω "ένα κι ένα κάνουν δύο" βλέπω ότι δεν είναι και πάρα πολύ χαοτική η όλη κατάσταση.

Μου θυμίζει τη κλασική φράση "Η ζωή είναι, ως επί το πλείστον, σχετικά εύκολη, εμείς τη δυσκολεύουμε".

Σίγουρα, αλλά ξέρεις, είμαστε σε μία χώρα και σε μία συγκυρία που μόνο εύκολη δεν είναι (γέλιο). Θέλω να πω -να τα λέμε και αυτά- α, μόνοι μας έτσι το ψυχανεμιστήκαμε (γέλιο). Είμαστε σε μία κατάσταση που είναι δύσκολη, δεν βοηθάνε ούτε οι συνθήκες οι κοινωνικές, οικονομικά, πολιτικά ζητήματα είναι όλα λίγο μαύρα, όπου κι αν κοιτάξεις. Οπότε, δεν είναι κάτι το οποίο έτσι κι αλλιώς συνδράμει σε μία απλότητα, σε έναν "naive" τρόπο σκέψης. Μοιραία βομβαρδιζόμαστε με το οτιδήποτε, μπορεί να είσαι πάρα πολύ καλά, να ξυπνήσεις και να είσαι σε ένα ωραίο "mood", να δεις μία είδηση και να μαυρίσεις.

Οπότε, εφόσον, κατά κοινή ομολογία, βρισκόμαστε σε μία αρκετά "σκοτεινή" εποχή, τι σε εμπνέει για να βρεις χιουμοριστικό υλικό, από που αφορμάσαι;

Ειδικά όταν υπάρχει πάρα πολλή μαυρίλα, είτε μέσα μου είτε έξω μου, για εμένα το να σκέφτομαι κωμικά και να αλλάζω κάπως τον τρόπο σκέψης -αρχίζω και σκέφτομαι κάτι με την κωμική του διάσταση, όχι απαραίτητα τη τραγωδία, το οτιδήποτε, μία βλακεία- είναι μία "φυγή". Θέλω να πω, ξέρεις, άλλος κόσμος ζωγραφίζει, άλλος πίνει, άλλος θα κοιτάξει καμιά ταινία να ξεχαστεί, κάτι ρε παιδί μου. Εμένα μου αρέσει να κάνω αυτό, να απομονώνομαι λίγο, κρύβομαι στο "bubble" μου και να σκέφτομαι όμορφες βλακείες. Έτσι, δεν χρειάζεται να μου δώσει υλικό μία συγκεκριμένη κατάσταση, ένας πόλεμος. ας πούμε, δεν χρειάζεται να σου δώσει υλικό, αλλά από εκεί και πέρα, ως αντίδραση στην μαυρίλα που υπάρχει, και ο οργανισμός μου μπορεί να παράξει κάποιες ωραίες ή σουρεαλλιστικές σκέψεις που μπορούν να γίνουν κείμενο.

Ποιες θεωρείς πως είναι οι εγγενείς δυσκολίες μίας και ενός "stand up" κωμικού;

Είναι σαν να είσαι ελεύθερος επαγγελματίας, απλά στη "show biz" που είναι από μόνο του έξτρα δύσκολο στο επαγγελματικό κομμάτι. Ένα από τα πιο δύσκολα κομμάτια της δουλειάς είναι όταν ολοκληρώνεις το σόλο σου, έχεις γράψει μια παράσταση -γιατί για να γράψεις 50 λεπτά υλικό, το οποίο είναι δοκιμασμένο, θέλει μια διαδικασία, δεν παίρνει ένα απόγευμα, παίρνει χρόνο- την ολοκληρώνεις, κάνει τον κύκλο της, κάνει τις εμφανίσεις της, τη βιντεοσκοπείς και την ανεβάζεις πάνω να "πεθάνει" διότι μετά δεν μπορείς να ξαναπαίξεις αυτά τα αστεία. Μετά, τι γίνεται; Ξαναξεκινάς από το μηδέν. Εκεί που μπορεί να έχεις στο ενεργητικό σου δύο, τρία, δέκα σόλο, τελειώνει όλο αυτό και βρίσκεσαι ξανά στο μηδέν. Λέω "Α, δεν έχω ούτε ένα αστείο, παααααμε από την αρχή". Είναι αυτός ο "μηδενισμός" που συμβαίνει. Είναι μία πολύ ιδιαίτερη διαδικασία, είναι λίγο επίπονη μερικές φορές, αλλά έχει και τη γοητεία της . Πάμε πάλι, "τουβλάκι-τουβλάκι". (γέλιο)

Πέρα από τη μεγάλη συγκέντρωση που πρέπει να έχει κανείς πάνω στη σκηνή, έχεις παρατηρήσει κάποια συναισθήματα ή ορισμένες φευγαλέες σκέψεις;

Λόγω της διάσπασης προσοχής, είναι πολύ εύκολο να πάρει "ρεπό" το μυαλό μου εκείνη την ώρα. Από την άλλη, η σκηνή είναι από τις λίγες περιπτώσεις στις οποίες είμαι πάρα πολύ συγκεντρωμένη στη ζωή μου, συνήθως δεν το καταφέρνω αυτό σε οτιδήποτε άλλο. Η σκηνή είναι από τις λίγες περιπτώσεις που λειτουργεί για να σου περάσουν τα πάντα, είτε έχεις πονοκέφαλο είτε έχεις στραμπουλήξει το πόδι σου, με το ανεβαίνεις είναι "όλο" εκεί, στο "φουλ", όλα τα κύτταρα σου είναι εκεί. Από τη μία, λοιπόν, υπάρχει μία τρομερή συγκέντρωση, η οποία δεν απαιτεί και τρομερή προσπάθεια εκ μέρους μου γιατί κάπως συμβαίνει, δεν γίνεται και αλλιώς. Ναι, μπορώ σκεφτώ ορισμένα πράγματα, διότι δεν είσαι μόνο "εκεί", σου έρχονται σκέψεις του τύπου "Ααα, ξέχασα να πω αυτό ή θα πετάξω και αυτό", υπάρχουν και πράγματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της παράστασης, δεν είναι στρατιωτικά δομημένο το μυαλό σου εκείνη την ώρα και απλά απαγγέλεις ένα ποίημα, ποτέ δεν λες ποίημα στο "stand up", το λες το κείμενο, το "ζεις". Είσαι απλά στη στιγμή, είναι κάτι ζωντανό, μπορεί να σε οδηγήσει στο οτιδήποτε, όπου πάει η στιγμή. Φυσικά, μπορούν να υπάρξουν και εξωγενείς παράγοντες, μία φορα μου είχε σφηνώσει ένα πατατάκι στον λαιμό, δε μπορούσα να μιλήσω, ε ναι (γέλιο), αυτό ήταν μία σκέψη που με ταλάνιζε για μεγάλη διάρκεια της παράστασης.

Εκείνη την ώρα, χρησιμοποίησες το περιστατικό με το πατατάκι ως υλικό; (γέλιο)

Εννοείται πως το χρησιμοποίησα, πνίγηκα πρώτα από όλα (γέλιο), δεν έχει να κάνει... Θέλω να πω, θα τα κακάρωνα, είτε το ήθελα είτε όχι έπρεπε να το πω, είμαι και ένας άνθρωπος που θα τα επικοινωνήσει όλα στο κοινό, δεν έχει "4ο τοίχο" το "stand up", είναι πολύ άμεσο. Όπως θα έλεγες σε έναν άνθρωπο ότι σου έχει κολλήσει κάτι στο δόντι ή πεθαίνεις, ας πούμε, από ένα πατατάκι, ε, θα το πεις και εκεί!

Σε ανατροφοδοτεί η ενέργεια του κοινού:

Ναι, πάρα πολύ. Πααααρα πολύ. Το "stand up" είναι ένα είδος κωμωδίας που θέλει δύο μέρη για να συμβεί, τόσο τον κωμικό όσο και το κοινό. Το ίδιο πράγμα να κάνει ένας κωμικός χωρίς κοινό δεν θα είναι αστείο. Θέλω να πω ότι το κοινό είναι αυτό που το καθιστά αστείο και κάνει την παράσταση να είναι "stand up". Φυσικά και έχει να κάνει με την ανατροφοδότηση, με την ενέργεια και όταν αυτές οι ενέργειες μπλέκουν και γίνονται ένα είναι από τις καλύτερες καταστάσεις του κόσμου.

Υπάρχουν κάποια όρια στο υλικό σου; Στο γενικότερο πλαίσιο που ορίζει τη κωμωδία και τη σάτιρα, πιστεύεις πως πρέπει να τίθενται σαφή όρια;

Σαφή όρια... Ναι, φυσικά μπορεί να τίθενται σαφή όρια... Βασικά, ας ξεκινήσουμε από το εξής, ότι δεν μπορείς να πεις τι επιτρέπεται και δεν επιτρέπεται, όλα επιτρέπονται γιατί αλλιώς μιλάμε για άλλες καταστάσεις. Το θέμα είναι τι σου πάει ηθικά εσένα και τι αισθητική έχεις πάνω στη κωμωδία και το χιούμορ. Είναι αυτό που λέμε όλοι οι κωμικοί, το να κάνεις "punching down", δηλαδή να βάλλεις κοινωνικές ομάδες που ήδη βάλλονται και είναι πιο ευσαίσθητες είναι  ένα εύκολο πράγμα, το οποίο δεν εξυπηρετεί και κανέναν.  Είναι σαν να κοροϊδεύεις το παιδάκι στο σχολείο, δεν είναι αστείο για εμένα, οπότε έτσι και αλλιώς σαν άνθρωπος δεν θα γελάσω με κάτι τέτοιο. Δεν το "αποστειρώνω", δεν είναι ότι αν ακούσω μια λέξη θα μου "τριγκάρει" και θα χάσω το πριν και το μετά, σε καμία περίπτωση. Απλά, έτσι και αλλιώς, σαν άνθρωπος, μου αρέσει να βάλλω "προς τα πάνω" και όχι "προς τα κάτω". Και στη τελική, για ποιον λόγο να προσβάλλεις κόσμο; Έρχονται οι άνθρωποι να γελάσουν, να περάσουν καλά. Εννοείται ότι μεταφέρεις τη θέση σου σε διάφορα πράγματα, δεν μπορείς να αρέσεις σε όλους, ούτε οι θέσεις σου να αρέσουν σε όλους, αλλά δεν θα πω κάτι απλά για να είναι προκλητικό.

Έχεις βρει τι σε κάνει να ξεκαρδίζεσαι; Εγώ, για παράδειγμα, παρότι δεν θα γελάσω εύκολα με μία απλή κωμωδία ή με μία κωμωδία καταστάσεων, γελάω μέχρι δακρύων με παλιές παρωδίες, τύπου Λέσλι Νίλσεν. Υπάρχει κάτι αντίστοιχο για εσένα;

Εννοείται, πλάκα κάνεις; Αυτές οι ταινίες είναι ο,τι καλύτερο υπάρχει στον κόσμο! "Μία απίθανη απίθανη πτήση", "Τρελές Σφαίρες",  "Στραβοί πιλότοι στα F16" είναι από τα πιο καλογραμμένα και πικρογραμμένα κωμικά κείμενα.

(ταυτόχρονα και οι δύο) ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ!

Είναι κωμικά τέλειες για εμένα. Τώρα, βέβαια, είναι αυτό που είπαμε και πριν, είναι θέμα αισθητικής. Κάποιος άλλος μπορεί να τις δει και να σου πει "Τι βλακεία είναι αυτό;". Εγώ τις βλέπω και γουστάρει η ψυχή μου, γελάω, γελάω κανονικά, φωναχτά. Η ταινία "Το τρελό Σαββατοκύριακο στου Μπέρνι", είναι ένα πιο παλιό είδος κωμωδίας, είναι από μία άλλη δεκαετία, ένα άλλο είδος χιούμορ και, εν τέλει, άλλο είδος κωμωδίας. Αλλά ναι, μια χαρά γελάω, με οτιδήποτε γελάω, γενικά γελάω εύκολα, μου αρέσει να γελάω. Θα ήταν περίεργο να μην μου αρέσει να γελάω και να είμαι "stand up comedian". Μπορώ να εκτιμήσω το χιούμορ, οπότε ναι, δεν χρειάζεται να γελάω μόνο με "stand up", σε καμία περίπτωση. Ίσα ίσα που πολλές φορές δεν μπορώ να δω "stand up" γιατί μου θυμίζει δουλειά.

Με την τελευταία σου πρόταση, μου ήρθε στο μυαλό το κλασσικό ζήτημα που αντιμετωπίζετε οι κωμικοί μέσα στην παρέα, η ερώτηση "Α, είσαι κωμικός; Πες μου ένα αστείο!"

Ναι, ισχύει! Ο κόσμος δυστυχώς δεν καταλαβαίνει ότι δεν καθόμαστε και λέμε ανέκδοτα. Είναι πολύ διαφορετικό, για να λειτουργήσει το "stand up" θέλει φώτα, θέλει ήχο, θέλει μικρόφωνο, θέλει κοινό. Δεν μπορώ εγώ τώρα να σου πω το κείμενο μου με την ίδια απόδοση και να έχεις την ίδια εμπειρία ακούγοντας το από τον καναπέ, από ότι αν το άκουγες σε μία παράσταση. Εντάξει, έχει λίγο αρχίσει ο κόσμος να το διορθώνει αυτό, ακριβώς επειδή το έχουμε κράξει και εμείς οι κωμικοί πάρα πολύ. Επίσης, είναι και το άλλο που ακούμε. Τελειώνει η παράσταση και ακούς το άλλο ωραίο "Μπράβο, πού τα σκέφτεσαι αυτά εκείνη την ώρα;" Ξέρεις, νομίζουν ότι μία ώρα μιλάς και αυτοσχεδιαστικά βγαίνουν όλα αυτά, δεν έχεις ετοιμάσει κάτι.

Εάν είχες μπροστά σου την νεαρή Ήρα Κατσούδα, λίγα λεπτά πριν από το πρώτο "live" στη καριέρα της, τι θα της έλεγες;

Θα της έλεγα καλή υπομονή (γέλιο), καλή δύναμη, έρχονται και ωραία και δύσκολα, δε θα της έλεγα να αλλάξει κάτι γιατί μοιραία έπρεπε να κάνω τη διαδρομή και τα λάθη μου, το οποίο πολλές φορές, ξέρεις, έχει και κάποιο κόστος. Οπότε, ναι, είναι μία διαδρομή, δεν θα την άλλαζα, θα προσπαθούσα σίγουρα να είμαι από πάνω της -γιατί δεν τα θυμάμαι κιόλας όλα, ξέρεις, τα ξεχνάω- σαν καλό αγγελάκι, να της λέω "αυτό μην το πεις τώρα, αυτό άστο, σε αυτό πες όχι", σίγουρα θα είχα γλιτώσει διάφορα πράγματα. Καλή δύναμη, λοιπόν, καλή υπομονή, όπως και σε όλον τον κόσμο που θέλει να ασχοληθεί με το "stand up". Είναι ένα πράγμα που χρειάζεται να αποτύχεις πρώτα. Δεν το γνωρίζεις εξ αρχής, δεν μπορείς να το εξασκήσεις,  δεν είναι το ίδιο, όση πρόβα και αν το κάνεις στον καθρέφτη στο σπίτι σου, τις πρώτες φορές, όσο καλά κι αν τα πεις είναι πάρα πολύ διαφορετικό όταν βλέπεις πάρα πολλά ζευγάρια ματιών να σε κοιτάνε με προσδοκία να γελάσουν. Γιατί είναι ξεκάθαρη η σχέση σας εκείνη την ώρα, πρέπει να τους κάνεις να γελάσουν. Οπότε, όσο κι αν το έχεις σκεφτεί θεωρητικά, φιλοσοφικά, σε πρόβα, με φίλους, όταν βγεις θα είναι εντελώς διαφορετικό, άρα μοιραία θα αποτύχουν. Τα αστεία θα αποτύχουν, το πώς παίζεις θα αποτύχει, μέχρι να βρεις την κωμική σου υπόσταση πάνω στην σκηνή παίρνει χρόνο. Μέχρι να "ξεκλειδώσεις", να μη ντρέπεσαι που είσαι πάνω. Άρα, τα νέα παιδιά και ο κόσμος που θέλει να ασχοληθεί με αυτό το είδος, μοιραία θα βιώσουν σε έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό -ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία- το γεγονός να λυθεί πάνω στη σκηνή, να βρει τη φωνή του, τη περσόνα του.

Ήρα, σε ευχαριστώ πάρα πολύ, ήταν μία όμορφη συζήτηση, εύχομαι καλή συνέχεια, σε περιμένουμε με χαρά στη Θεσσαλονίκη!

Κι εγώ χάρηκα πολύ, ανυπομονώ!