Ελένη Στεργίου: «Δεν μου επιτρέπω να αυτοκαταστραφώ»

Γράφει ο Βασίλης Τσερτσίδης

Μεθαύριο και για τρεις μόνο παραστάσεις, ανεβαίνει στο θέατρο Αμαλία ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα της σύγχρονης ευρωπαϊκής δραματουργίας. Ο λόγος γίνεται για τη παράσταση «Ορφανά» του Ντένις Κέλλι, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μάρκελλου. Είχα τη χαρά να ανταλλάξω λίγες ανθρώπινες κουβέντες με την αξιαγάπητη Ελένη Στεργίου, η οποία ενσαρκώνει την «Έλεν» στο έργο. Την ευχαριστώ θερμά!

Ας ξεκινήσουμε με μια μικρή εισαγωγή της ταυτότητας του έργου. Ποια είναι η κύρια θεματική του;

Είναι ένα κοινωνικό έργο με πολιτικά μηνύματα. Πραγματεύεται την εισβολή του έξω κόσμου στους κόλπους μιας φιλήσυχης οικογένειας, την πολυδιάστατη φύση της βίας, και την πάλη ανάμεσα στην εικόνα που προβάλουμε στην κοινωνία και στα σκοτεινότερα ένστικτά μας. Την ευθύνη που έχει το κοινωνικό σύνολο απέναντι στο άτομο και το αντίστροφο. Την έννοια της συνείδησης και την επιλογή του να πράττουμε το «καλό» απέναντι στον οποιοδήποτε «άλλο», ακόμα κι αν πρέπει να κινδυνέψουν τα «κεκτημένα» μας, ακόμα και η ίδια η οικογένεια. Ακόμα κι αν το «κακό» προέρχεται από εμάς τους ίδιους ή από κάποιο κοντινό αγαπημένο πρόσωπο.

Συναντήσατε κοινά στοιχεία μεταξύ της «Ελεν», της ηρωίδας που υποδύεστε, και της Ελένης;

Το έργο ξεκινάει με την Έλεν και τον σύζυγό της Ντάννυ να γιορτάζουν την επικείμενη γέννηση του δεύτερου παιδιού τους. Ζουν σε μία υποβαθμισμένη περιοχή με μεγάλο δείκτη εγκληματικότητας. Έχουν οδηγηθεί να μείνουν εκεί λόγω κάποιων προνομίων που τους δόθηκαν από το κράτος με σκοπό να αναβαθμίσουν την περιοχή. Είναι μία φιλήσυχη οικογένεια. Εργάζονται και οι δύο. Δεν είναι ευκατάστατοι, ανήκουν στην μεσαία τάξη και είναι ικανοί μέσα από τη δουλειά τους να τα βγάλουν πέρα. Ξαφνικά εισβάλλει, διακόπτοντας το δείπνο, ο αδερφός της Έλεν, ο Λίαμ, με τον οποίο έχει μεγαλώσει σε ορφανοτροφεία, αφού οι γονείς τους κάηκαν σε μια πυρκαγιά, όταν αυτοί ήταν ακόμη μικροί. Ο αδερφός είναι σημαντικό μέλος της οικογένειάς της και η μόνη οικογένεια που είχε πριν γνωρίσει τον άντρα της. Ο Λίαμ νιώθει περιθωριοποιημένος, καθώς πολλές φορές στο παρελθόν έχει παρεκκλίνει στη συμπεριφορά του. Η Έλεν τον έχει προστατεύσει, γλιτώσει, δικαιολογήσει πολλές φορές, τον έχει υπό την προστασία της ως μεγαλύτερη αδερφή ή σαν μια άλλη μαμά. Ο Λίαμ, λοιπόν, λουσμένος στα αίματα «μπουκάρει και διακόπτει το δείπνο». Όταν αποκαλυφθεί ότι έχει κάνει κάτι που δεν το χωρά ανθρώπου νους, έρχονται αντιμέτωποι με ηθικά διλήμματα και καλούνται να πάρουν θέση, να δράσουν με γνώμονα τι είναι σωστό, ηθικό και πρέπον ή σύμφωνα με αυτό που θα τους κρατήσει ενωμένους και ασφαλείς. Ό,τι αποφασίσουν θα επηρεάσει άμεσα τον μικρόκοσμο της οικογένειάς τους αλλά και τον μακρόκοσμο, τη γειτονιά, την πόλη, την κοινωνία. Αυτό είναι το προφίλ της ηρωίδας Έλεν.

Είμαι το ίδιο υπερπροστατευτική με τους ανθρώπους που αγαπώ και είμαι πολλές φορές έτοιμη να βοηθήσω ακόμη κι αν δεν μου ζητηθεί.Είμαι ευάλωτη όσον αφορά την στάση μου απέναντι στην κοινωνία. Θέλω να είμαι εντάξει απέναντι στους ανθρώπους και δεν θέλω η εικόνα μου να απειλείται από άσχημες πράξεις άλλων. Θέλω να κρίνομαι από τις δικές μου πράξεις. Έχω μάθει όμως να μην αυτομαστιγώνομαι κι όταν χρειάζεται να βάλω όρια θα το κάνω ακόμα κι αν πρέπει να γίνω σκληρή. Λειτουργεί το ένστικτο της επιβίωσής μου. Δεν μου επιτρέπω να αυτοκαταστραφώ. Την καταλαβαίνω όμως την Έλεν αφού προέρχομαι από μια οικογένεια που έχουμε ισχυρούς δεσμούς. Οι γονείς μου είναι ακόμη εν ζωή. Τους έζησα. Δεν ξέρω τι είναι η ορφάνια.Εννοώ ότι μόνο το να φανταστώ ότι ξαφνικά θα έπρεπε να μεγαλώσω εγώ την αδερφή μου, να μην έχω τους γονείς μου, διαλύομαι. Είναι ένα ισχυρό κίνητρο για να υπάρχω ζωντανή πάνω στη σκηνήκαι να παραμυθιάζομαι με την ιστορία. Την δικαιολογώ την Έλεν για την στάση της γιατί ποτέ δεν ξέρουμε τι θα κάναμε εμείς σε παρόμοια θέση. Δεν την κρίνω.

Υπήρξε κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης ή των προβών όπου το κείμενο να σας "χτύπησε" σαν γροθιά στο στομάχι;

Η τελευταία σκηνή, όπου η Έλεν βρίσκει τη δύναμη να διώξει από το σπίτι τον αδερφό της για να σώσει την οικογένειά της, τον εαυτό της. Η στιγμή αυτή που συνειδητοποιεί πως όλες οι επιλογές που έχει κάνει στη ζωή της δεν ήταν για εκείνη αλλά για τον αδερφό της. Αυτή η στιγμή που κόβει τον ομφάλιο λώρο με την πρώτη της οικογένεια είναι συγκλονιστική γιατί συνειδητοποιώ δεν υπάρχει πιο δύσκολο στη ζωή από το να παραδεχτείς, να αναγνωρίσεις το λάθος και να τα φέρεις όλα τούμπα. Το να αλλάξει κανείς το αφήγημα της ζωής του, να απομακρύνει κομμάτι της ταυτότητάς του που με κόπο έφτιαξε και συντήρησε στη ζωή, θέλει πολύ μεγάλη αποφασιστικότητα, τόλμη και αντίσταση στο φόβο. Τέτοιες επιλογές συνήθως παίρνουμε το θάρρος να τις κάνουμε όταν μια ακραία συνθήκη μας το επιβάλλει ή μια τεράστια ανάγκη.

Θεωρείτε ότι οι κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν όταν γράφτηκε το έργο, ταυτίζονται με τις σημερινές όσον αφορά την έξαρση, αλλά και την ελλιπή αντιμετώπιση, της βίας;

Στα «Ορφανά» παρακολουθούμε πως αντιδράει η οικογένεια απέναντι σε ένα φρικτό περιστατικό βίας με ρατσιστικά κίνητρα που έχει προκαλέσει ο μικρός αδελφός, αλλά και πώς το διαχειρίζεται σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία. Είναι πολύ σημερινό το έργο. Πιο σημερινό από όταν γράφτηκε, πριν περίπου 15 χρόνια. Τότε, ακόμη, τέτοια περιστατικά βίας, όπως αυτό που συμβαίνει στο έργο μας, μας φαίνονταν αδιανόητα. Τώρα τα έχουμε συνηθίσει, συμβαίνουν καθημερινά και εμφανίζονται με διάφορες μορφές δίπλα μας, μέσα στην οικογένειά μας ή στην οικογένεια του γείτονά μας. Υπό μία έννοια το έργο είναι και προφητικό. Περιστατικά τέτοια επαναλαμβάνονται συνεχώς κι όχι μόνο τα έχουμε συνηθίσει αλλά δεν έχουμε σταθεί ικανοί να τα αντιμετωπίσουμε. Δεν ξέρω πως μπορεί να αλλάξει μια νοσηρή νοοτροπία που έχει αφομοιωθεί και ολοένα μεγεθύνεται. Πώς μπορούμε να ξεμάθουμε τη βία; Το μόνο που βλέπω καθαρά είναι ότι έχουμε απομακρυνθεί από την φύση κι αυτό μας έχει βγάλει όλους εκτός. Έχουμε επέμβει τόσο πολύ στη φυσική ροή και έχουμε με τεχνικά μέσα κατορθώσει σχεδόν τα πάντα, που αισθανόμαστε παντοδύναμοι. Είμαστε πολύ σημαντικοί... Ποιος θα δεχθεί να γυρίσει πίσω στα βασικά; Να γίνει ασήμαντος έστω για λίγο;

Είμαστε μιμητικά όντα. Αυτό που θα μας μάθουν στην οικογένεια, αυτό θα βγούμε στην κοινωνία και θα κάνουμε. Τουλάχιστον μέχρι να αποκτήσουμε κριτήρια δικά μας, επαναλαμβάνουμε μοτίβα γνωστά. Ανεξαρτήτως ατόμων ή φύλων όπως είπατε, οι γονείς αν σέβονται οι ίδιοι τη διαφορετικότητα των άλλων, αναπόφευκτα αυτό θα κάνουν και τα παιδιά τους. Το «πρόβλημα» που εντοπίζω στην κοινωνία είναι πως σεβόμαστε μόνο την δική μας διαφορετικότητα, έχουμε ανάγκη να μας αποδέχονται οι άλλοι αλλά δεν υπερασπιζόμαστε το ίδιο δεδομένα κι εύκολα μια διαφορετικότητα την οποία δεν μπορούμε να κατανοήσουμε.

Τελικά, μιας και συχνά γίνεται λόγος για τοξικούς οικογενειακούς δεσμούς, μήπως το αίμα όντως γίνεται ή θα'πρεπε να γίνεται νερό;

Είναι κάποια ερωτήματα που δεν είναι εύκολο να απαντηθούν. Είμαστε μέρος τοξικών δεσμών άρα δυνάμει τοξικοί και οι ίδιοι. Δεν είναι μόνο οι άλλοι. Χρόνια ψυχοθεραπείας χρειαζόμαστε για την ενηλικίωση που στο δικό μου μυαλό πάει παρέα με τη συμφιλίωση. Δεν είναι εύκολο να αποποιηθούμετην ταυτότητάς μας. Όλες οι σχέσεις, όποιες και να είναι, χτίζονται με κόπο και αφήνουν ένα αποτύπωμα στην ψυχή μας. Είμαστε όλα όσα μας έμαθαν κι έχουμε μέσα μας όλους τους ανθρώπους που μας διαμόρφωσαν. Κάποιες φορές χρειάζεται και να απομακρυνόμαστε για να χαράξουμε τον δικό μας δρόμο. Τέτοιες επιλογές συνήθως τις κάνουμε όταν έχουμε αποφασίσει να ζήσουμε ευτυχισμένοι. Αυτό είναι μια μορφή ελευθερίας.